Εκτός από την ιστορική, πολιτιστική και ναυτική κληρονομιά για την οποία φημίζεται το νησί της Σύρου διαθέτει, επίσης, μεγάλο αρχαιολογικό πλούτο που αξίζει κανείς να ανακαλύψει. Ακολουθώντας τα χνάρια του σπουδαίου φιλόσοφου Φερεκύδη και τις παλιές ρότες των ναυτικών ταξιδεύει κανείς ανά τους αιώνες, συλλέγοντας εικόνες από προϊστορικούς οικισμούς και ιστορικές τοποθεσίες, μνήμες από μια προϊστορική ακρόπολη και στιγμές που δικαίως κατάφεραν να μείνουν στην ιστορία.
ΑΡΧΑΙΑ ΓΑΛΛΗΣΟΣ
Η αρχαία πόλη της Γαλησσού είναι ένας σημαντικός αρχαιολογικός χώρος που βρίσκεται κοντά στην ομώνυμη παραλία. Στο λόφο της Αγίας Πακούς ανακαλύφθηκε ένας προϊστορικός οχυρωμένος οικισμός από τον οποίο σώζονται μέχρι και σήμερα κάποια ερείπια κτιρίων, ενός πύργου του 4ου αιώνα, ενός νεκροταφείου και ενός ιερού. Με βάση τις ανασκαφές ο αρχαίος αυτός οικισμός μοιάζει να πρωτοκατοικήθηκε τον 8ο-7ο αιώνα π.Χ.
ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Στο σημείο αυτό, οι ναυτικοί συνήθιζαν να αγκυροβολούν τα πλοία τους, όταν ο καιρός δεν τους επέτρεπε την συνέχεια του ταξιδιού τους. Τις στιγμές αυτές προσεύχονταν στους θεούς είτε για να τους ευχαριστήσουν γιατί τους έσωσαν από την κακοκαιρία, είτε για να τους παρακαλέσουν να συνεχίσουν ακίνδυνα το ταξίδι τους. Τις προσευχές τους συνήθιζαν να τις σκαλίζουν στα λεία βράχια της ακτής, περιμένοντας πότε θα τους δοθεί η ευκαιρία να αποπλεύσουν. Για τον λόγο αυτό και ο όρμος έχει ονομαστεί «Γράμματα». Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους οι επιγραφές χρονολογούνται από την κλασσική αρχαιότητα μέχρι και τον μεσαίωνα.
ΚΑΣΤΡΙ
Σε απόσταση 45 περίπου λεπτών από τη Χαλανδριανή ανακαλύφθηκε ένας προϊστορικός οικισμός από τα τέλη της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου ΙΙ που καλύπτει μια έκταση 3,5 με 5 στρέμματα. Στο χώρο αυτό οι ανασκαφές έφεραν στο φως ένα νεκροταφείο με 600 περίπου τάφους, καθώς και ευρήματα ανυπολόγιστης αξίας που δείχνουν ότι στην περιοχή είχε αναπτυχθεί η κεραμική, η λιθοτεχνία και η μεταλλοτεχνία. Οι δύο αρχαιολογικοί χώροι Χαλανδριανή και Καστρί συνδέονται με ένα μακρύ αλλά και δύσβατο μονοπάτι που αξίζει όμως κανείς να ακολουθήσει καθώς οδηγεί στα βάθη της ιστορίας.
ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΦΕΡΕΚΥΔΗ
Στο δρόμο προς Άνω Σύρο και λίγο μετά τον αγροτικό οικισμό Κυπερούσσα βρίσκεται η Σπηλιά του Φερεκύδη. Για να φτάσει κανείς στη σπηλιά ακολουθεί ένα μικρό χωμάτινο δρομάκι που σιγά σιγά αρχίζει να κατηφορίζει οδηγώντας τους οδοιπόρους σε ένα μαγευτικό τοπίο ανάμεσα στη γη και τον ουρανό και με θέα τον καταγάλανο ορίζοντα. Στη σπηλιά αυτή διέμενε ο θεογονιστής ποιητής και φιλόσοφος Φερεκύδης κατά τους κρύους χειμωνιάτικους μήνες τον 6ο αιώνα π.Χ.
ΧΑΛΑΝΔΡΙΑΝΗ
Η Χαλανδριανή βρίσκεται 9,5 περίπου χιλιόμετρα από την Ερμούπολη, στη βορειοανατολική πλευρά του νησιού και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους του νησιού αλλά και των Κυκλάδων καθώς στην περιοχή έχει ανακαλυφθεί μετά από ανασκαφές του Χρήστου Τσούντα στα τέλη του 19ου αιώνα μια προϊστορική ακρόπολη που χρονολογείται από την 3η χιλιετία π.Χ.
