Η ιστορία μιας αρχόντισσας…
Από την 3η χιλιετία π.Χ. αναπτύσσεται ήδη στον Κυκλαδικό χώρο ένας από τους 5 μεγάλους πολιτισμούς του κόσμου, ο περίφημος Κυκλαδικός πολιτισμός. Η Σύρος, όπως και τα περισσότερα Κυκλαδονήσια, αναδύεται από τη θάλασσα σε μορφή γυμνών και απότομων βράχων. Και το όνομα της Σουρ ή Οσούρα ή Σύρα σημαίνει βραχώδης. Στον Όμηρο, στο έπος Οδύσσεια, πρωτογίνεται γνωστή η Σύρος. Οι στίχοι που ακολουθούν δείχνουν ότι σε αυτό το βασίλειο υπήρχε πλούτος, ευτυχία και καλή υγεία στους κατοίκους. Φαίνεται ότι οι πληροφορίες του Ομήρου για το νησί ήταν σωστές, αφού τις επιβεβαιώνει απόλυτα η αρχαιολογική σκαπάνη του Χρήστου Τσούντα.
Κατά τη 2η χιλιετία η Σύρος βρίσκεται υπό την κατοχή των Φοινίκων, της Μινωικής Κρήτης και των Μυκηνών, ενώ κατά την 1η χιλιετία περνά στα χέρια των Ιώνων. Από τον 7ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ. παρατηρούνται ίχνη οικισμών και αγροτικών περιοχών σε διάφορα σημεία του νησιού.
Κατά την Κλασσική και Ελληνιστική εποχή η Σύρος εντάσσεται στην Αθηναϊκή Συμμαχία με δικό της νόμισμα και διοίκηση, ενώ κατά τους ελληνιστικούς χρόνους παρουσιάζονται ευρήματα ναών και σπήλαια όπως αυτό του φιλόσοφου της αρχαιότητας Φερεκύδη στην Άνω Σύρο. Ο κοσμολόγος Φερεκύδης γεννήθηκε και απεβίωσε στη Σύρο τον 6ο αιώνα π.Χ., δίδαξε στη Σάμο κάποιους από τους μεγαλύτερους επιστήμονες των αρχαίων χρόνων όπως ο Πυθαγόρας, ενώ λέγεται ότι πέρναγε τους περισσότερους μήνες της ζωής του μέσα στο σπήλαιο. Το σπήλαιο σώζεται μέχρι και σήμερα σε ένα μαγευτικό τοπίο όπου γη και ουρανός γίνονται ένα. Πέρα από μεγάλος φιλόσοφος ο Φερεκύδης ήταν και ο εφευρέτης του πρώτου ηλιακού ρολογιού, γνωστό και ως το Ηλιοτρόπιο του Φερεκύδη. Πρόκειται για ένα αρχαίο και ακριβές ηλιακό παρατηρητήριο που σηματοδοτεί το χρόνο και τις 4 εποχές της Σύρου ανάλογα με την κίνηση του ήλιου. Το προϊστορικό αυτό Ηλιοτρόπιο βρίσκεται στο χωριό Σαν Μιχάλη.
Τα χάλκινα νομίσματα που εντοπίζονται στο νησί από τους Ρωμαϊκούς χρόνους, καθώς και η κοπή αργυρών νομισμάτων κατά το 2ο αιώνα π.Χ. μαρτυρούν εμπορική ανάπτυξη, αλλά η εισβολή των πειρατών κατά τη Βυζαντινή περίοδο προκαλεί την εγκατάλειψη του νησιού. Στη συνέχεια η Σύρος γίνεται τμήμα του θέματος του Αιγαίου και υπό την κυριαρχία των Ενετών δημιουργείται ο πρώτος καθολικός οικισμός της Άνω Σύρου.
Στις αρχές του 13ου αιώνα η Σύρος κατακτάται από τους Λατίνους και υπάγεται πλέον στο Δουκάτο της Νάξου του οποίου επικεφαλής είναι ο Βενετός Μάρκος Σανούδος.
Κατά την περίοδο της Λατινοκρατίας η Άνω Σύρος αρχίζει να αποκτά σφυγμό, το καθολικό δόγμα γίνεται αποδεκτό και το νησί περνάει σε ένα ιδιότυπο φεουδαρχικό καθεστώς. Το 15ο αιώνα το Δουκάτο του Αιγαίου αποτελεί πλέον προτεκτοράτο της Βενετίας ενώ το 1537 περνά στα χέρια του Μπαρμπαρόσα και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Κατά την Οθωμανική περίοδο η Σύρος γνωρίζει μια νέα εποχή που χαρακτηρίζεται από τη μείωση φόρων, την ελευθερία θρησκεύματος και την εγκατάσταση τόσο των Καπουτσίνων μοναχών όσο και των Ιησουιτών που άφησαν τη δική τους σφραγίδα στο νησί.
Το 1728 το νησί προσβάλλεται από την πανούκλα, η οποία υποχώρησε τον Ιανουάριο του επόμενου έτους τις παραμονές της μνήμης του Αγίου Σεβαστιανού, αφήνοντας εκατοντάδες νεκρούς. Όμως, σιγά σιγά και μέχρι το 19ο αιώνα παρουσιάζεται οικονομική άνθιση και περνά στην ανάπτυξη της αυτοδιοίκησης και τη συνέλευση του κοινού. Ο πληθυσμός του νησιού διπλασιάζεται φτάνοντας τους 4000 κατοίκους, ενώ παρουσιάζεται μεγάλη ανάπτυξη στις εμπορικές συναλλαγές και στη ναυτιλία.
Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 οι πρόσφυγες από τη Σμύρνη και το Αϊβαλί, αλλά και από τα γύρω νησιά, κυρίως τη Χίο και τα Ψαρά, βρίσκουν καταφύγιο στο νησί όπου χτίζουν τις πρώτες κατοικίες και τον πρώτο ορθόδοξο ναό και έτσι σιγά σιγά η Ερμούπολη μετατρέπεται σε μια πόλη-κόσμημα, με έντονους ρυθμούς ζωής και αρχιτεκτονικά μεγαλεία ενώ η εμπορική δραστηριότητα ολοένα και αυξάνεται. Με 22.000 κατοίκους το 1889 η Ερμούπολη γίνεται μια πόλη υπερδύναμη που αναπτύσσει τη βιοτεχνία, τη ναυτιλία, την οικοδομική δραστηριότητα, τη βυρσοδεψία, τις καλλιέργειες αλλά και την πνευματική ελευθερία με την ίδρυση σχολείων, συλλόγων και θεάτρων. Το θέατρο Απόλλων, τα νεοκλασικά κτίρια, οι πλατείες και οι εκκλησίες του νησιού αρχίζουν να αντανακλούν την πολιτισμική άνθηση του νησιού που ολοένα και μεγαλώνει.
Η Σύρος ξεκινά να αναγνωρίζεται για τις μεγάλες πρωτιές της, για την πρώτη όπερα, το πρώτο εμποροδικείο της Ελλάδος που ιδρύθηκε στο νησί το 1826, το πρώτο γυμνάσιο ιδρύσεως 1833 από το οποίο αποφοίτησε και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, το πρώτο πρωτοδικείο το 1834, το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο, επιμελητήριο και τυπογραφείο, την πρώτη ναυτιλιακή εταιρία που ιδρύθηκε το 1857 αλλά και τις πρώτες μηχανοκίνητες βιομηχανίες όπως η υφαντουργεία και η βυρσοδεψία. Ωστόσο η πολιτισμική άνθηση του νησιού αρχίζει σιγά-σιγά να ξεθωριάζει.
Ο 20ος αιώνας ξεκινά με άσχημους οιωνούς για το νησί, καθώς η δύναμη που αποκτούν η Αθήνα και ο Πειραιάς, το άνοιγμα της διώρυγας της Κορίνθου, η ανάπτυξη της ατμοπλοΐας και η κατοχή από τους Γερμανούς το 1941 φέρνουν σταδιακά την πλήρη καταστροφή. Μετά την κατοχή συνεχίζεται η περιορισμένη αγροτική παραγωγή ενώ τα εργοστάσια κλείνουν το ένα μετά το άλλο με αποτέλεσμα ο πληθυσμός του νησιού να μειώνεται μέρα με τη μέρα.
Σιγά σιγά όμως η Σύρος ξαναγεννιέται από τις στάχτες τις, μεταπλάθεται και μεταμορφώνεται καθώς ο πολιτισμός είναι μια έννοια βαθιά ριζωμένη στον τόπο. H πνευματική παράδοση του νησιού αρχίζει να προσελκύει το τουριστικό ενδιαφέρον καθώς και επισκέπτες υψηλού μορφωτικού και κοινωνικού επιπέδου. Τόσο τα εντυπωσιακά αρχοντικά, όσο και η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική των δημοσίων κτιρίων δίνουν στην Ερμούπολη την αίσθηση ενός υπαίθριου μουσείου.
